Η εμμηνόπαυση είναι μια ιδιαίτερη και αναπόφευκτη περίοδος στην ζωή κάθε γυναίκας και επηρεάζει τον οργανισμό με διάφορους τρόπους. Το νευρικό σύστημα, έχοντας ιδιαίτερη σχέση με το ενδοκρινολογικό κύκλωμα, είναι πολύ ευάλωτο στις αλλαγές των ορμονών. Δύο είναι οι κύριες επιπτώσεις νευρολογικής φύσεις που προκαλεί η εμμηνόπαυση: οι ημικρανία και η γνωσιακή διαταραχή.
Η ημικρανία είναι ένα είδος πρωτοπαθούς κεφαλαλγίας με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (ετρόπλευρη εντόπιση, σφυγμώδης χαρακτήρας, μέτρια ένταση, επιδείνωση με φυσική δραστηριότητα, συνοδά συμπτώματα ναυτίας, κεφαλαλγίας). Εμφανίζεται συχνότερα στις γυναίκες και ξεκινά μετά την εμφάνιση της έμμηνης ρύσης. Είναι έντονη κατά την περίοδο και βελτιώνεται στην εγκυμοσύνη και στην εμμηνόπαυση.
Οι μεταβολές στα επίπεδα των οιστρογόνων και της προγεστερόνης επηρεάζουν τον τόνο των αγγείων, την διεγερσιμότητα των νευρικών κυττάρων και τα επίπεδα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Η δράση των οιστρογόνων είναι διεγερτική για το νευρικό σύστημα ενώ της προγεστερόνης κατασταλτική. Στη διάρκεια της περιεμμηνοπαυσιακής περιόδου υπάρχουν μεγάλες διακυμάνσεις των ορμονών αυτών αυξάνοντας την ευπάθεια στις ημικρανίες. Στην περίοδο αυτή οι ημικρανίες μπορούν να αυξηθούν σε συχνότητα και ένταση. Αντίθετα, η εμμηνόπαυση χαρακτηρίζεται από ορμονική σταθεροποίηση με πτώση των οιστρογόνων και αύξηση της προγεστερόνης και επακόλουθη ύφεση των ημικρανιών στο 50 με 60% των περιπτώσεων. Η βελτίωση αυτή δεν εμφανίζεται δυστυχώς με τόσο θεαματικό τρόπο στην περίπτωση της ιατρογενούς εμμηνόπαυσης, πχ μετά από γυναικολογική χειρουργική επέμβαση. Στην περίπτωση αυτή ενδεχομένως οι ημικρανίες να επιδεινωθούν, πιθανώς λόγω απότομης ορμονικής μεταβολής.
Το αποτέλεσμα της ορμονικής θεραπείας υποκατάστασης στην ημικρανία είναι απρόβλεπτο και εξαρτάται από την οδό χορήγησης, το είδος του οιστρογόνου και την συχνότητα χορήγησης (κυκλική ή συνεχής). Η ύπαρξη ημικρανίας πάντως δεν αποτελεί αντένδειξη για την έναρξη ορμονικής θεραπείας. Γενικά, όμως, συστήνονται οι χαμηλότερες αποτελεσματικές δόσεις.
Η πτώση των οιστρογόνων στην εμμηνόπαυση έχει συσχετισθεί με νοητική δυσλειτουργία και κατάθλιψη. Τα οιστρογόνα προάγουν την ανάπτυξη των νευρικών κυττάρων και διευκολύνουν την λειτουργία νευρικών κυκλωμάτων που σχετίζονται με την μνήμη και την διάθεση. Η πλειοψηφία των γυναικών αναφέρει δυσκολία συγκέντρωσης και απώλεια μνήμης κατά την εμμηνόπαυση. Πρόσφατες μελέτες αποδεικνύουν ότι οι εμμηνοπαυσιακές γυναίκες δυσκολεύονται να ανακαλέσουν λεκτικές πληροφορίες και παρουσιάζουν ελαττωμένη λεκτική ευφράδεια σε σχέση με τις γυναίκες πριν την εμμηνόπαυση. Επίσης υποδηλώνουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης η οποία και αποτελεί επιπλέον επιβαρυντικό παράγοντα για την απώλεια μνήμης. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται έλεγχος για να διευκρινισθεί κατά πόσο η νοητική διαταραχή οφείλεται στις ορμονικές μεταβολές ή είναι πρόδρομο στάδιο κάποιας άνοιας. Η ορμονική θεραπεία υποκατάστασης δεν συστήνεται στην αντιμετώπιση των νοητικών προβλημάτων στην εμμηνόπαυση.
