Κεφαλαλγίες

Η ημικρανία δεν είναι απλά μια μορφή κεφαλαλγίας αλλά μία  περίπλοκη νευρολογική οντότητα που μπορεί να προκαλέσει μεγάλη ποικιλία συμπτωμάτων. Εκτός από την κεφαλαλγία άλλα συχνά συμπτώματα είναι η ευαισθησία στο φως, στον ήχο, στην αφή και στην όσφρηση, ναυτία, κόπωση, ζάλη και δυσκολία συγκέντρωσης. Μερικοί ασθενείς έχουν όλα τα συμπτώματα ενώ άλλοι ένα ή κανένα από αυτά. Οι κρίσεις ημικρανίας διαφέρουν σε κάθε ασθενή αλλά ακόμα και στον ίδιο ασθενή μποορεί να είναι διαφορετικές κάθε φορά. Πολλοί ασθενείς έχουν συνδέσει την ημικρανία με πολύ δυνατό πονοκέφαλο αλλά σε κάποιους ο πόνος  μπορεί να είναι πολύ ήπιος. Στην τυπική κρίση ημικρανίας ο πόνος είναι μέτριας ή μεγάλης έντασης, σφυγμώδης, στη μία πλευρά του κεφαλιού και επιδεινώνεται με τις κινήσεις. Οι ασθενείς την ώρα της κρίσης θέλουν να είναι κάπου σκοτεινά και ήσυχα.
Υπάρχουν κάποιες ερωτήσεις που βοηθούν στη διάγνωση της ημικρανίας
•    Επηρεάζει  ο ποκέφαλος τις καθημερινές δραστηριότητες;
•    Υπάρχει ευαισθησία στο φως, στους ήχους, στις μυρωδιές και στην αφή την ώρα της κρίσης;
•    Υπάρχει ναυτία με τον πονοκέφαλο;
•    Περνάει ο πόνος με τον ύπνο;
•    Υπάρχουν άλλα μέλη στην οικογένεια με πονοκεφάλους;
•    Συνδυάζεται η εμφάνιση ημικρανίας με την περίοδο;
Αν οι απαντήσεις είναι πάνω από μία τότε πιθανόν πάσχετε από ημικρανία.

Πολύ συχνά ασθενείς αναφέρουν ότι υποφέρουν ότι πάσχουν από «πονοκέφαλο και ζαλάδες». Υπάρχει περίπτωση να έχουν αιθουσαία ημικρανία. Η αιθουσαία ημικρανία ή ημικρανικός ίλιγγος είναι μια μορφή ημικρανίας που συνδυάζει την ημικρανία μαζί με επεισόδια ιλίγγου/ζάλης. Είναι πιο συχνή στις γυναίκες και στις ηλικίες των 30-40 χρονών. Η διάγνωσή της δεν είναι εύκολη γιατί τα συμπτώματα πονοκέφαλου και ιλίγγου συνήθως δεν εμφανίζονται ταυτόχρονα. Συχνά, οι ασθενείς μπορεί να έχουν ημικρανία για 15-20 χρόνια πριν την εμφάνιση επεισοδίων ιλίγγου.

Για την διευκόλυνση της διάγνωσης έχουν θεσπιστεί τα παρακάτω κριτήρια

Α. Τουλάχιστον 5 επεισόδια με αιθουσαία συμπτώματα(1) μέτριας ή μεγάλης βαρύτητας που διαρκούν από 5 λεπτά ως 3 μέρες.

Β. Ιστορικό ημικρανίας με ή χωρίς αύρα.

Γ. Εμφάνιση ενός ή περισσότερων ημικρανικού τύπου συμπτωμάτων  στο 50 % των ανωτέρω επεισοδίων. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να εμφανίζονται μαζί, πριν ή μετά τα αιθουσαία συμπτώματα.

• Πονοκέφαλος με τουλάχιστον δύο χαρακτηριστικά: μονόπλευρη εντόπιση, σφυγμώδης, μέτριος ή έντονος πόνος, επιδείνωση με την σωματική δραστηριότητα.
• Ηχοφοβία και φωτοφοβία
• Οπτική αύρα

Δ. Αποκλεισμός άλλης αιτίας βλάβης του αιθουσαίου συστήματος.

(1): με τον όρο αιθουσαία συμπτώματα εννοούμε αίσθημα ιλίγγου (αίσθημα ότι μετακινούμαστε εμείς ή ο χώρος γύρω μας), αίσθημα ζάλης μετά από αλλαγή θέσης της κεφαλής ή στην μετακίνηση της κεφαλής, αίσθημα ζάλης με ναυτία, αίσθημα βύθισης, εμβοές και αστάθεια.

Δεν υπάρχει ειδική εξέταση για την διάγνωση. Η MRI εγκεφάλου και ο νευρωτολογικός  έλεγχος χρησιμοποιούνται για τον αποκλεισμό άλλων παθήσεων.

Η πάθηση αυτή ανήκει στις ημικρανίες και έχει παρόμοιους εκλυτικούς παράγοντες: έμμηνο ρύση, στρες, αυπνία, αφυδάτωση, κάποιες τροφές(πχ σοκολάτα, αλκοόλ)

Δεν υπάρχει κάποια τεκμηριωμένη θεραπεία καθώς δεν έχει γίνει μελέτη σε μεγάλες σειρές ασθενών.

Στην οξεία φάση των αιθουσαίων συμπτωμάτων συστήνονται αντιεμετικά και φάρμακα για τον ίλιγγο. Για την προφύλαξη των επεισοδίων συστήνεται η  θεραπεία της ημικρανίας με έμφαση στην τοπιραμάτη, στους ανταγωνιστές ασβεστίου και στην αμιτρυπτιλίνη. Γενικά χρειάζεται προσοχή στις συνήθειες ύπνου, φαγητού και δραστηριοτήτων που μπορεί να προκαλέσουν κρίσεις.

Η διάγνωση της αιθουσαίας ημικρανίας είναι δύσκολη και απαιτεί προσεκτική εξέταση και λήψη ιστορικού από έμπειρο νευρολόγο.

Οι ασθενείς με ημικρανία μπορεί να έχουν ηπιότερους πονοκεφάλους συχνά ή καθημερινά ενώ οι πιο έντονοι συμβαίνουν μια φορά την εβδομάδα ή μια φορά τον μήνα. Είναι πιθανό και οι δύο τύποι κεφαλαλγίας να είναι ημικρανίες αλλά συχνά η ημικρανία συνυπάρχει με μια άλλη μορφή κεφαλαλγίας, την κεφαλαλγία τάσης.

Πολλοί ασθενείς πιστεύουν ότι έχουν πονοκέφαλο  εξαιτίας ιγμορίτιδας. Στην πραγματικότητα οι περισσότεροι πονοκέφαλοι που αποδίδονται σε ιγμορίτιδα είναι ημικρανίες.  Αυτή η σύγχυση μπορεί να δημιουργηθεί γιατί συχνά οι πονοκέφαλοι αυτοί προκαλούνται από τις αλλαγές του καιρού και ανακουφίζονται με ρινικά αποσυμφορητικά. Ακόμα όμως και αυτές επηρεάζονται από τις κλιματικές αλλαγές και υφίενται από κάποια συστατικά που εμπεριέχονται στα ρινικά αποσυμφορητικά. Σε αντίθεση με την επικρατούσα άποψη, οι κεφαλαλγίες λόγω ιγμορίτιδας είναι πολύ σπάνιες ενώ οι ημικρανίες πάρα πολύ συχνές.

Στο παρελθόν υπήρχε η θεωρία του αγγειόσπασμου των εγκεφαλικών αγγείων σαν αίτιο της ημικρανίας. Πρόσφατα έχει διαπιστωθεί ότι η ημικρανία προκαλείται από μεταβολές στα επίπεδα χημικών ουσιών και από ανώμαλη ηλεκτρική δραστηριότητα σε συγκεκριμένες εγκεφαλικές περιοχές. Μέσω εξειδικευμένων μεθόδων απεικόνισης φαίνεται ότι την ώρα της κρίσης υπάρχει μια ανώμαλη ηλεκτρική εκκένωση που εξαπλώνεται στην επιφάνεια του εγκεφάλου (φλοιός)καθώς και διέγερση των νευρικών κυττάρων εντός του εγκεφάλου (στέλεχος).

Είναι πολύ συχνή: τουλάχιστον 25% (1 στις 4) των γυναικών και 8 % των αντρών πάσχουν.

Συνήθως απαντάται στα μέλη της ίδιας οικογένεας. Μπορεί η εμφάνισή της να ποικίλλει από γενιά σε γενιά αλλά υπάρχει γονιδιακή κληρονομικότητα. Παρολαυτά, δεν έχουν βρθεί τα γονίδια που την προκαλούν.

Πολλοί ασθενείς με ημικρανία ανησυχούν μήπως έχουν όγκο ή ανεύρυσμα εγκεφάλου ή κάποια άλλη σοβαρή αιτία που προκαλεί πονοκεφάλους. Παρολαυτά η συντριπτική πλειοψηφία των ημικρανικών ασθενών δεν έχει κάποια αιτία που να απεικονίζεται στην μαγνητική τομογραφία. Είναι δύσκολο για τους ασθενείς να πιστέψουν ότι  πονούν τόσο πολύ χωρίς κάποια «ορατή» βλάβη. Στην πραγματικότητα όμως είναι πολύ σπάνιο η μαγνητική να αποκαλύψει οποιαδήποτε αιτία. Οι σοβαρές εγκεφαλικές βλάβες προκαλούν κεφαλαλγίες πολύ διαφορετικές από τις ημικρανίες. Για παράδειγμα, οι όγκοι προκαλούν συνεχείς πονοκεφάλους που επιδεινώνονται σταδιακά. Δεν προκαλούν πονοκέφαλο μόνο για μία ή δύο μέρες όπως συμβαίνει στην ημικρανία. Επομένως, η απεικόνιση μάλλον χρειάζεται στην περίπτωση που υπάρχει πόνος συνεχής, σταθερός ακόμα κι αν είναι ήπιος. Κατά τον ίδιο τρόπο τα ανευρύσματα δεν προκαλούν επαναλαμβανόμενους πονοκεφάλους και συνήθως προκαλούν και  άλλα νευρολογικά συμπτώματα. Συμπερασματικά, αν κάποιος εμφανίσει πολύ έντονη κεφαλαλγία για πρώτη φορά μπορεί να χρειασθεί να υποβληθεί σε απεικονιστικό έλεγχο. Αν τα επεισόδια κεφαλαλγίας επαναλαμβάνονται, έχουν χαρακτήρες ημικρανίας και η νευρολογική εξέταση είναι φυσιολογική δεν χρειάζεται απεικόνιση.

Συχνά η ημικρανία προκαλείται από απώλεια γευμάτων, λήψη καφεϊνης, διαταραχή του ύπνου, την περίοδο, αλλαγή  στον καιρό, αεροπορικά ταξίδια, σωματική κόπωση, άγχος. Οι ημικρανικοί ασθενείς είναι πολύ επιρρεπείς στις αλλαγές του περιβάλλοντος και των συνηθειών του οργανισμού τους. Κάποιες από αυτές δεν ελέγχονται  υπάρχουν, όμως, τροποποιήσιμοι παράγοντες. Το κύριο μέλημα των ασθενών πρέπει να είναι η σταθερότητα: σταθερό ωράριο ύπνου και φαγητού, σταθερή λήψη καφεϊνης. Κάποιες φορές η ημικρανία συμβαίνει αρκετή ώρα μετά την υποκείμενη αιτία. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να παραλείψει το μεσημεριανό γεύμα και να πάθει κρίση αργά το βράδυ. Παρόμοια, πολλοί ασθενείς παθαίνουν κρίσεις ημικρανίας όχι κατά την διάρκεια του στρες αλλά πολύ μετά όταν έχουν ηρεμήσει. Είναι χαρακτηριστικοί οι πονοκέφαλοι  στην πρώτη μέρα των διακοπών ή τα σαββατοκύριακα. Η καφεϊνη είναι ένα άλλο παράδειγμα που αποδεικνύει την σημασία της σταθερότητας. Η καφεϊνη προκαλεί αλλά και θεραπεύει την ημικρανία. Θεραπεύει όταν είναι στα μέγιστα επίπεδα και λειτουργεί ως εκλυτικό αίτιο όταν τα επίπεδά της στον οργανισμό πέφτουν. Αυτό σημαίνει ότι μέτρια ποσότητα καφεϊνης μπορεί να είναι αποδεκτή αρκεί να η ποσότητα να είναι ίδια κάθε μέρα.

Υπάρχουν αρκετές τροφές που έχουν ενοχοποιηθεί ως αίτια ημικρανίας: η σοκολάτα, τα αμύγδαλα, το αλκοόλ (κυρίως το κόκκινο κρασί), τα τυριά. Δεν είναι απαραίτητο αυτές οι τροφές να αποκλεισθούν από το διαιτολόγιο γιατί δεν προκαλούν πάντα πονοκέφαλο, ιδίως αν λαμβάνονται σε μικρές ποσότητες και με γεμάτο στομάχι. Αν βέβαια παραλειφθεί ένα γεύμα και πριν το επόμενο μεσολαβήσει κατανάλωση τυριού και αλκοόλ, υπάρχει πιθανότητα πρόκλησης πονοκεφάλου. Σημασία έχει η ισορροπημένη διατροφή και η σταθερότητα των γευμάτων και όχι η απαγόρευση των παραπάνω τροφών.

Ναι. Αναφέρονται πιο  συχνές κρίσεις ημικρανίας με τις αλλαγές της βαρομετρικής πίεσης.

Η αεροβική άσκηση είναι πολύ ευεργετική στη μείωση της συχνότητας και της βαρύτητας των κρίσεων. Δυστυχώς, αρκετοί ασθενείς διακόπτουν την άσκηση γιατί λόγω συχνών κρίσεων αισθάνονται ότι βρίσκονται σε κακή φυσική κατάσταση. Σε κάποιους ασθενείς η ίδια η άθληση προκαλεί ημικρανία, γεγονός που τους αναγκάζει να την σταματήσουν, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο διακοπής της άσκησης, επιδείνωσης των ημικρανιών κ.ο.κ. Επομένως, καλό είναι μια μορφή αερόβιας γυμναστικής να διατηρείται. Μπορεί να είναι κολύμπι, τρέξιμο, τέννις, ελλειπτική προπόνηση, αρκεί να υπάρχει επαρκής καρδιαγγειακή άσκηση.

Ναι.
•    Τα αντισυλληπτικά ή οι θεραπείες ορμονικής υποκατάστασης. Σε κάποιες γυναίκες τα φάρμακα αυτά μπορεί να επιδεινώσουν τις ημικρανίες. Στην περίπτωση των αντισυλληπτικών πρέπει να επιλέγονται χάπια με χαμηλή περιεκτικότητα οιστρογόνων ή κάποια που δίνονται σε καθημερινή δόση, χωρίς ημέρες αποχής μέσα στον μήνα. Οι γυναίκες που πάσχουν από ημικρανία με αύρα και καπνίζουν πρέπει να αποφεύγουν τα αντισυλληπτικά δισκία λόγω αυξημένου κινδύνου ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου. Στην περίπτωση της μετα- εμμηνοπαυσιακής ορμονοθεραπείας είναι καλύτερα να αποφεύγεται σε ημικρανικές ασθενείς εκτός αν είναι απολύτως απαραίτητη. Πάντως, οι ημικρανίες συνήθως υποχωρούν στην εμμηνόπαυση.
•    Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, κυρίως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης, μπορούν να επιδεινώσουν τις ημικρανίες. Παράδειγμα τέτοιων φαρμάκων είναι η φλουοξετίνη, η σερτραλίνη, η βουπροπιόνη και η παροξετίνη. Επειδή η κατάθλιψη συχνά συνυπάρχει με την κεφαλαλγία μπορεί να γίνει αλλαγή του αντικαταθλιπτικού σε κάποιο άλλο: η αμιτριπτυλίνη ή ηντουλοξετίνη ενδεχομένως ελαττώνουν τις κεφαλαλγίες.
•    Τα αναλγητικά. Η κατάχρηση των αναλγητικών μπορεί να επιδεινώσει τους πονοκεφάλους.
Υπάρχουν και άλλες κατηγορίες φαρμάκων που μπορεί να επιδεινώσουν τους πονοκεφάλους. Σε κάθε επιδείνωση γνωστής κεφαλαλγίας θα πρέπει να αναζητείται τυχόν αλλαγή ή προσθήκη κάποιου φαρμάκου.

Υπάρχουν αρκετά συμπληρώματα που θεωρείται ότι βοηθούν. Από αυτά λίγα έχουν μελετηθεί σε επιστημονικές μελέτες.
•    Ριβοφλαβίνη. Η ριβοφλαβίνη είναι η βιταμίνη Β2 , διεγέρτης του μεταβολισμού του εγκεφάλου. Χρωματίζει με πορτοκαλί χρώμα τα ούρα αλλά, γενικά, είναι καλά ανεκτή. Η μέγιστη δόση είναι τα 400 mg.
•    Μαγνήσιο 300-500mg/ημέρα. Το μαγνήσιο είναι ένα συστατικό που συμμετέχει σε πολλαπλές λειτουργίες του οργανισμού. Διακυμάνσεις των επιπέδων του, ειδικά τα χαμηλά επίπεδα, μπορεί να προκαλέσουν κρίση ημικρανίας. Μπορεί να προκαλέσει επιγαστραλγία και διάρροια.
•    Μελατονίνη 3-6 mg πριν τον ύπνο. Η μελατονίνη χρησιμοποιείται ως υπναγωγό και για την αντιμετώπιση του jetlag. Σε κάποιες μελέτες φαίνεται ότι βοηθάει τόσο στην ημικρανία όσο και σε άλλες μορφές κεφαλαλγίας. Ειδικά σε ημικρανικούς ασθενείς με διαταραχή ύπνου ίσως αποτελεί αξιόλογη θεραπευτική επιλογή. Συνήθως δεν έχει παρενέργειες, ίσως μόνο πρωινή υπνηλία.

Υπάρχουν αρκετά φάρμακα που μπορούν να σταματήσουν μια κρίση ημικρανίας, τα λεγόμενα φάρμακα διαφυγής. Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα είναι τα αντιφλεγμονώδη, οι τριπτάνες και οι εργοταμίνες. Θα πρέπει να λαμβάνονται όσο το δυνατό πιο έγκαιρα μετά την έναρξη της κρίσης, ενδεχομένως με τα πρώτα προειδοποιητικά συμπτώματα αν υπάρχουν.

Εκτός από τα φάρμακα διαφυγής υπάρχουν και τα φάρμακα που δίνονται για την προφύλαξη/αποφυγή των κρίσεων ημικρανίας. Λαμβάνονται υπό προϋποθέσεις όπως είναι η συχνότητα των κρίσεων, ο αριθμός των ημερών με ημικρανία ανά μήνα, η ανταπόκριση στα φάρμακα διαφυγής, η επιθυμία του ασθενή. Αν ο ασθενής έχει ημικρανία πάνω από μία φορά την εβδομάδα ή αν οι περισσότερες κρίσεις δεν ανταποκρίνονται στα φάρμακα διαφυγής τότε υπάρχει ένδειξη λήψης προφυλακτικής αγωγής. Η θεραπεία αυτή δεν είναι χρόνια, συνήθως διαρκεί 6-12 μήνες.